Όπως ανάφερε ο Edgar Degas, Γάλλος ζωγράφος & γλύπτης , το  1834-1917  «Η τέχνη δεν είναι αυτό που βλέπεις, αλλά αυτό που κάνεις τους άλλους να δουν», είναι δηλαδή ο τρόπος έκφρασης συναισθημάτων και σκέψεων όταν το άτομο δεν μπορεί να τα εκφράσει λεκτικά, δίνοντας τη δυνατότητα σε κάθε άτομο να δώσει δική του ερμηνεία και νόημα σε ένα έργο. Με τον όρο άνοια και ειδικότερα με τη νόσο Alzheimer αναφερόμαστε στην κατάσταση που εξασθενούν οι νοητικές λειτουργίες: η αντίληψη, η προσοχή, η μνήμη, ο λόγος και η κρίση. Η χρήση της τέχνης στα άτομα με άνοια δίνει την ευκαιρία να εκφράσουν  με τρόπο μη λεκτικό τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους. Oι θεραπείες τέχνης φαίνεται ότι βελτιώνουν τη συναισθηματική κατάσταση των ασθενών ενισχύοντας την αυτοπεποίθησή τους. Η θεραπευτική χρήση των τεχνών μπορεί να προσαρμοστεί ανάλογα και να μετατραπεί σε αποτελεσματική προσέγγιση για την αντιμετώπιση της άνοιας. Η τέχνη συνεισφέρει στην μείωση των συμπτωμάτων και κατά συνέπεια μειώνει την επιθετική συμπεριφορά όπως αναφέρει η Ruth Drew, διευθύντρια της υπηρεσίας ενημέρωσης της οικογένειας για τη Διεθνή Ένωση Αλτσχάιμερ: «Όταν οι άνθρωποι είναι αφοσιωμένοι και υποστηρίζονται, πιθανώς κοιμούνται καλύτερα, είναι λιγότερο ανήσυχοι, λιγότερο κατάθλιψη. Η εμπειρία συνεχίζεται μέχρι το υπόλοιπο της ημέρας»  (Σύλβα Σαραφίδου, 2019,AARP, 2018)  

Οι τέχνες είναι δυνατό να αυξήσουν την λειτουργικότητα, την ανεξαρτησία και να βελτιώσουν την επικοινωνία με τον ασθενή. Αυτή η διαδικασία απευθύνεται και στους φροντιστές μιας και είναι τα άτομα που φροντίζουν τους ασθενείς και μπορεί να εφαρμόζουν τις θεραπευτικές παρεμβάσεις μαζί τους. Ωστόσο, η τέχνη βοηθά στην εξάσκηση της λεκτικής κατανόησης, της έκφρασης και τέλος εξασκεί την βραχυπρόθεσμη μνήμη. Τα υλικά της τέχνης που θα χρησιμοποιήσουν τα άτομα με άνοια θα πρέπει να είναι μη τοξικά και ειδικά στη ζωγραφική, οι φροντιστές χρειάζεται να βοηθήσουν και να ξεκινήσουν το σχέδιο, να τους ενθαρρύνουν, να τους θυμίζουν τις οδηγίες (Τσολάκη & Βασιλειάδης, 2019,Σύλβα Σαραφίδου, 2019).Πριν πούμε σε  ένα άτομο με άνοια να ζωγραφίσει πρέπει να δημιουργήσουμε ένα ήρεμο και ήσυχό δωμάτιο για να μην υπάρχουν  εξωτερικοί παράγοντες που μπορούν  να διαταράξουν την ηρεμία του ασθενή ,με κύριο μέλημα  την  ασφάλεια του(WorldHealthOrganization, 2020, AARP, 2018)

Μερικές ιδέες από τη σελίδα Storiicare για θεραπείες τέχνης στο σπίτι:

• Κολλάζ. Μπορείτε να αποφασίσετε για ένα θέμα κολλάζ, να δώσετε στον ασθενή φωτογραφίες, περιοδικά, υφάσματα και άλλα υλικά. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε παλιές εφημερίδες και έτσι με αυτόν τον τρόπο να επαναφέρετε μνήμες του παρελθόντος.

• Ευχαριστήριες κάρτες. Δημιουργήστε μαζί με τον ασθενή ευχαριστήριες κάρτες για αγαπημένα πρόσωπο. Με αυτόν τον τρόπο ενισχύετε το κίνητρο του ατόμου για τη δραστηριότητα. Κινητοποιήστε συζήτηση για τα άτομα που απευθύνονται οι κάρτες

• Παζλ. Μπορείτε να κάνετε το δικό σας προσωπικό παζλ. Διαλέξτε μία φωτογραφία τυπωμένη ενός προσώπου ή μία κατάστασης και κόψτε τη σε μεγάλα κομμάτια, ζητήστε από το άτομο με άνοια να ενώσει τα κομμάτια. Σε αυτή την άσκηση μπορείτε να ρυθμίσετε τη δυσκολία ανάλογα με τον αριθμό των κομματιών.

• Επιλέξτε να ζωγραφίσετε προσχεδιασμένες εικόνες, με νούμερα για το χρώμα που χρειάζεται σε κάθε σημείο.

• Μπορείτε να συνδυάσετε τη μουσική με ελεύθερο σχέδιο. Επιλέξτε μουσική που αρέσει στον συγγενή σας με άνοια και δώστε του να ζωγραφίσει ό,τι τον ευχαριστεί

Κωνσταντίνου Στυλιανή

Φοιτήτρια τμήματος Νοσηλευτικής

Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου

Παραπομπές

Alzheimer’sAssociation. Music / Art Therapy, Alzheimer’s & Dementia | Alzheimer’s Association. Retrieved February 24, 2021, from https://www.alz.org/help-support/caregiving/daily-care/art-music

AARP(2018). Art Therapy Helps Dementia Patients Express Themselves. Retrieved March 5, 2021, from https://www.aarp.org/health/dementia/info-2018/dementia-alzheimers-art-therapy-new.html

World Health Organization (2020). Dementia. Retrieved July 7^th, 2021: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/dementia

Μ. ΤΣΟΛΑΚΗ, Γ. ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ. (2002). Μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις σε περιθάλποντες και ασθενείς με  άνοια. Εγκέφαλος -Αρχεία Νευρολογίας και ψυχιατρικής: 39 (3):  RetrievedFebruary24, 2021, fromhttp://www.encephalos.gr/full/39-3-04g.htm

Σύλβα Σαραφίδου,  (2019). Οι τέχνες στην θεραπευτική αντιμετώπιση της άνοιας – Ψυχο-γραφήματα. Retrieved  July 7^th, 2021: https://www.psychografimata.com/οι-τέχνες-στην-θεραπευτική-αντιμετώπ/

Είναι γνωστό ότι με την πάροδο της ηλικίας, ο ανθρώπινος οργανισμός υφίσταται αλλαγές όσο αφορά την δομή και τις λειτουργίες του. Ένα από τα όργανα που υπόκειται αλλοιώσεις είναι ο εγκέφαλος, τόσο στην δομή του όσο και στη λειτουργία του. Οι αλλοιώσεις αυτές είναι ιδιαίτερα έντονες στην άνοια. O πιο διαδεδομένος τύπος άνοιας είναι αυτός της νόσου Alzheimer. Μια άλλη λειτουργία η οποία διαταράσσεται έντονα στις μεγαλύτερες ηλικίες είναι η ακοή. Τόσο η άνοια όσο και η απώλεια ακοής είναι δύο συνήθεις παθολογικές καταστάσεις που εκδηλώνονται σε ανθρώπους της τρίτης ηλικίας και αποτελούν καταστάσεις προτεραιότητας για  τα συστήματα υγείας, διότι υποβαθμίζουν την ποιότητα ζωής των ατόμων αυτών αλλά και των φροντιστών τους (Nadhimi & Llano, 2020).

Το κύριο ερώτημα που προκύπτει είναι κατά πόσο υπάρχει σχέση ανάμεσα στην απώλεια ακοής και την άνοια τύπου Alzheimer ή εάν είναι η παρουσία κοινών παραγόντων κινδύνου και της έκθεσης σε αυτούς προκαλεί τελικά την εκδήλωση των παθήσεων αυτών;

Οι πιο συνηθισμένοι κοινοί παράγοντες κινδύνου θεωρούνται η αυξημένη ηλικία, η αγγειοσκλήρυνση και ο σακχαρώδης διαβήτης. Για να απαντηθεί το ερώτημα αυτό έχουν πραγματοποιηθεί πειραματικές δοκιμές σε ποντίκια και βρέθηκε ότι η απώλεια ακοής σχετίζεται με αλλαγές στην δομή και επομένως στη λειτουργικότητα ενός τμήματος του εγκεφάλου που καλείται ιππόκαμπος. Ο ιππόκαμπος αποτελεί ένα τμήμα του εσωτερικού τμήματος του εγκεφάλου και διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην μνήμη. Η απώλεια λειτουργικότητας και η αλλοίωση της δομής του ιπποκαμπου είναι τα πιο χαρακτηριστικά ευρήματα που αναδεικνύουν την συσχέτιση ανάμεσα στην απώλεια ακοής και στην άνοια (Nadhimi & Llano, 2020). Μια δεύτερη έρευνα έδειξε ότι η επίκτητη απώλεια ακοής, δηλαδή η απώλεια ακοής η οποία συμβαίνει κατά την διάρκεια της ζωής του ατόμου, πιο συχνά οφείλεται σε βλάβες της λειτουργίας του κοχλία. Ο κοχλίας αποτελεί ένα  μικρό όργανο το οποίο βρίσκεται εσωτερικά στο αυτί, και το όνομα του προκύπτει λόγω του ότι έχει χαρακτηριστικό σχήμα σαν κέλυφος σαλιγκαριού. Από την άλλη, η άνοια προκύπτει λόγω της εκφύλισης πολλαπλών τμημάτων του εγκεφάλου . Εικάζεται ότι η βλάβη στα αυτιά συνδέεται με τις βλάβες σε διάφορα τμήματα του εγκεφάλου.

Πιο κάτω περιγράφονται με συντομία πιθανοί μηχανισμοί που αναδεικνύουν αυτή την συσχέτιση:

Μηχανισμός 1: Ύπαρξη κοινής παθολογίας

Ύπαρξη ενός κοινού παράγοντα που επηρεάζει την λειτουργία του κοχλία, της ακουστικής οδού, δηλαδή της οδού όπου μεταφέρεται το ηχητικό μήνυμα στον εγκέφαλο και του ίδιου του εγκεφάλου, οδηγώντας σε απώλεια ακοής και σε άνοια . Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι βλάβες στα αγγεία που αιματώνουν τις συγκεκριμένες περιοχές.

Μηχανισμός 2: Φτωχό σε ερεθίσματα περιβάλλον που οδηγεί σε μειωμένα νοητικά αποθέματα

Η απώλεια ακοής οδηγεί σε διαταραχές των γνωστικών λειτουργιών, δηλαδή λειτουργιών του εγκεφάλου όπως για παράδειγμα η μνήμη και η σκέψη. Πιο συγκεκριμένα, η μειωμένη ακουστική ικανότητα, δημιουργεί ένα περιβάλλον φτωχό σε ερεθίσματα και λόγω της μειωμένης ικανότητας του λόγου και της ακοής, αυτό αναπόφευκτα επηρεάζει αρνητικά την δομή του εγκεφάλου και την λειτουργία του. Οι αλλοιώσεις αυτές αποτελούν ένα βασικό παράγοντα κινδύνου εκδήλωσης άνοιας.

Μηχανισμός 3: Απαιτήσεις σε αυξημένα νοητικά αποθέματα για την εύρρυθμη λειτουργία της ακοής

Στην περίπτωση αυτή, για αποτελεσματικότερη ακοή στα άτομα που υποφέρουν από διαταραχές ακοής, απαιτούνται περισσότερα νοητικά αποθέματα , δηλαδή δεξιότητες του εγκεφάλου. Ο εγκέφαλος δηλαδή λειτουργεί με μεγαλύτερο φόρτο. Για αυτό και τα άτομα με απώλεια ακοής συχνά παρουσιάζουν δυσκολίες στην ταυτόχρονη εκτέλεση δύο ή περισσοτέρων νοητικών λειτουργιών, γνωστό και ως multitasking όπως για παράδειγμα την ομιλία, την εστίαση της προσοχής καθώς και την μνήμη εργασίας, η οποία συμβάλλει στην επεξεργασία των πληροφοριών και αντανακλά την ικανότητα μάθησης.

Μηχανισμός 4: Αλληλεπίδραση μεταξύ εγκεφαλικής δραστηριότητας σε σχέση με ακουστική λειτουργία και άνοιας

Η απώλεια ακοής επηρεάζει την εγκεφαλική λειτουργία. Ωστόσο, οφείλεται σε αλλαγές της δομής των νευρικών κυττάρων σε συγκεκριμένα μέρη του εγκεφάλου τα οποία είναι υπεύθυνα για την  επεξεργασία του ήχου και την αίσθηση της ακοής και τα οποία αλληλεπιδρούν με τον ιππόκαμπο που είναι σημαντικός για την απομνημόνευση των ηχητικών ερεθισμάτων(Griffiths et al., 2020)

Συμπεραίνουμε ότι η συσχέτιση ανάμεσα στην απώλεια ακοής και την άνοια είναι πολυπαραγοντική, αφού εμπλέκονται πολλαπλοί και περίπλοκοι μηχανισμοί και πολλοί από αυτούς δεν έχουν διερευνηθεί πλήρως. Η χρήση ακουστικών βοηθημάτων και εμφυτευμάτων κοχλία μπορεί να βοηθήσει στην αποκατάσταση της ακουστικής λειτουργίας, και στην πιο αργή εξέλιξη της νόσου, αλλά οι προσπάθειες στο παρόν στάδιο εστιάζονται κυρίως στην πρόληψη (Griffithsetal., 2020). Το μόνο που είναι σίγουρο είναι ότι τόσο η άνοια όσο και η απώλεια ακοής αποτελούν καταστάσεις οι οποίες επιδρούν σε μεγάλο βαθμό σε ένα μεγάλο φάσμα της ζωής των ατόμων αυτών.

Βιβλιογραφικέςαναφορές

Griffiths, T. D., Lad, M., Kumar, S., Holmes, E., McMurray, B., Maguire, E. A., Billig, A. J., & Sedley, W. (2020). How Can Hearing Loss Cause Dementia? Neuron, 108(3), 401–412. https://doi.org/10.1016/j.neuron.2020.08.003

Nadhimi, Y., & Llano, D. A. (2020). Does hearing loss lead to dementia? A review of the literature. Hearing Research, xxxx, 108038. https://doi.org/10.1016/j.heares.2020.108038

Μαριαντζελα Στυλιανού

Φοιτήτρια  τμήματος Νοσηλευτικής

Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου

Mε τον όρο άνοια εννοούμε την επιδείνωση των νοητικών λειτουργιών, οι οποίες παρεμποδίζουν την ικανοποιητική επιτέλεση των καθημερινών δραστηριοτήτων. Ο πιο συχνός τύπος άνοιας είναι η νόσος του Alzheimer(ΝΑ).Η ΝΑ είναι πιο συχνή στις γυναίκες από ότι στους άνδρες και αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι γυναίκες ζουν περισσότερο. Έρευνες, έχουν δείξει ότι 1 στις 5 γυναίκες άνω των 65 ετών πάσχουν από νόσο Alzheimerκαι 1 στους 10 άνδρες αντιστοίχως.

Η φροντίδα ενός ατόμου με άνοια μπορεί να είναι πολύ δύσκολη μερικές φορές. Αν και ο αριθμός των ατόμων με άνοια αυξάνεται παγκοσμίως με ταχύτατους ρυθμούς, τόσο οι κοινωνίες όσο και οι οικογένειες δεν είναι έτοιμες να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες. Στη συντριπτική πλειοψηφία τους, οι ασθενείς με άνοια φροντίζονται στο σπίτι από τα μέλη των οικογενειών τους. Έτσι, η νόσος επηρεάζει όχι μόνο τον ασθενή αλλά όλη την οικογένεια που πάσχει μαζί του. Επομένως, με τον όρο επιβάρυνση φροντιστών εννοούμε τοσο τη σωματική, τη συναισθηματική όσο και την οικονομική επιβάρυνση των φροντιστών των ατόμων που πάσχουν από ένα χρόνιο νόσημα που προκαλεί αναπηρία(Παπασταύρου Ε., 2005).

Είναι γνωστό ότι, οι φροντιστές, αναλαμβάνουν πολλούς και διάφορους ρόλους απέναντι στο άτομο πού πάσχει από άνοια. Οι ρόλοι αυτοί ποικίλουν. Ο φροντιστής είναι προστάτης του ασθενούς, έμπιστος φίλος,σύντροφος, διαχειριστής της φροντίδας, σύμβουλος καθώς και αναλαμβάνει την ευθύνη λήψης όποιασδήποτε απόφασης που απασχολεί τον ασθενή.  Όλα αυτά όμως τα καθήκοντα, επιφέρουν σημαντικές επιβαρύνσεις στη ζωή των φροντιστών. Η επιβάρυνση προκαλεί: κατάθλιψη σε ψηλά ποσοστά, χαμηλότερη ποιότητα ζωής, επιπτώσεις στη σωματική υγεία όπως διαταραχές ύπνου, αυξημένη χρήση ψυχοτρόπων φαρμάκων, ελαττώμενη αντίδραση στα εμβόλια και καθυστερημένη επούλωση πληγών, ευαλωτότητα στα λοιμώδη νοσήματα. Ακόμη, η φροντίδα επηρεάζει τη συμμετοχή τους σε κοινωνικές & επαγγελματικές δραστηριότητες, περιορίζει τον ελεύθερο χρόνο τους, κλονίζει την κοινωνική τους θέση και απειλεί την οικονομική τους ασφάλεια. (Dassel et al., 2017).

Υπάρχουν διάφοροι τρόποι αντιμετώπισης της επιβάρυνσης των φροντιστών με προγράμματα παρέμβασης, τα οποία παρέχονται συνήθως από τις Εταιρείες Alzheimer, αλλά και από φορείς που εξειδικεύονται στην ψυχοθεραπεία. Τα προγράμματα αυτά διακρίνονται σε: εκπαιδευτικά προγράμματα, ομάδες υποστήριξης/ψυχοεκπαίδευσης, ατομική συμβουλευτική, συμβουλευτική όλων των μελών μίας οικογένειας, εκμάθησης δεξιοτήτων φροντιστών από διαφορετικές οικογένειες και ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις που δίνουν έμφαση στην προσαρμογή του φροντιστή στην κατάσταση και στη μείωση του συναισθηματικού του φορτίου

Αναλυτικότερα, πραγματοποιούνται σεμινάρια στήριξης φροντιστών τα οποία αποσκοπούν να καταρτιστούν με θέματα σχετικά με την άνοια, όπως τα συμπτώματα και η εξέλιξη της νόσου, πρακτικά θέματα για την καθημερινή φροντίδα των ατόμων με άνοια, νομικά και κοινωνικά θέματα, να εκπαιδευθούν στη διαχείριση του ψυχικού φορτίου που προκαλεί στην οικογένεια η νόσος, να μοιραστούν τα προβλήματα, τις ανησυχίες και τις εμπειρίες τους με άλλους φροντιστές και να ενημερωθούν για τα προγράμματα λειτουργίας των Κέντρων Ημέρας και γενικότερα για τις δράσεις της Εταιρίας.

Τα προγράμματα ψυχοεκπαίδευσης φροντιστών βοηθούν στην εκπαίδευση για άτομα με άνοια, την απόκτηση δεξιοτήτων στη φροντίδα και στη διαχείριση συναισθημάτων. Ακολούθως, πολλές είναι οι περιπτώσεις που η οικογένεια απευθύνεται σε ένα επαγγελματία υγείας για να ζητήσει ενημέρωση και υποστήριξη. Ειδικά σε ένα πλαίσιο όπως είναι τα Κέντρα Ημέρας ή οι Εταιρείες Νόσου Alzheimer, Κοινωνικοί Λειτουργοί και Ψυχολόγοι καλούνται να στηρίξουν συμβουλευτικά βραχυπρόθεσμα και για μικρό αριθμό συναντήσεων τις οικογένειες των ανθρώπων που είτε μόλις έχουν λάβει διάγνωση είτε αντιμετωπίζουν για καιρό της συνέπειες της φροντίδας ενός ατόμου με άνοια.

Επίσης, στην αντιμετώπιση της κατάστασης αυτής συμβάλλουν και οι ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις με γνωσιακο-συμπεριφοριστικό υπόβαθρο αναφέρουν θετικά αποτελέσματα στη μείωση του φορτίου των φροντιστών. Σύμφωνα με τους Akkerman& Ostwaldη αποτελεσματικότητα της Γνωσιακής Συμπεριφοριστικής θεραπείας για τη μείωση του άγχους των φροντιστών. Η Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία εστιάζει στη τροποποίηση των πεποιθήσεων που συνδέονται με τη νόσο και το ρόλο του φροντιστή.

Τέλος, το βιοτικό επίπεδο αυξάνεται και η τεχνολογία «τρέχει». Η χρήση των νέων τεχνολογιών έχει τραβήξει την προσοχή των ερευνητών και κλινικών στο χώρο της φροντίδας ανθρώπων με άνοια και των οικογενειών τους. Οι παρεμβάσεις σε αυτή την περίπτωση μπορεί να περιλαμβάνουν τη χρήση τηλεφώνου, κάμερας (videochat), κινητών τηλεφώνων, ταμπλετών, ηλεκτρονικής πλατφόρμας, DvDs, συστημάτων τηλεϊατρικής (Papastavrou et al., 2007 ,Σακκά et al., 2015 ,World Health Organization, 2020)

Παναγιώτα Χατζηλόη

Φοιτήτρια τμήματος Νοσηλευτικής

Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου

Παραπομπές.

• Dassel, K. B., Carr, D. C., Vitaliano, P., & Pruchno, R. (2017). Does caring for a spouse with dementia accelerate cognitive decline? findings from the health and retirement study. Gerontologist, 57(2), 319–328. https://doi.org/10.1093/geront/gnv148

• Papastavrou, E., Kalokerinou, A., Papacostas, S. S., Tsangari, H., & Sourtzi, P. (2007). Caring for a relative with dementia: family caregiver burden. Journal of Advanced Nursing, 58(5), 446–457. https://doi.org/10.1111/j.1365-2648.2007.04250.x

• World Health Organization. (2020). Dementia. 21/9/20. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/dementia

• Παπασταύρου Ε. (2005). Η επιβάρυνση της οικογένειας που φροντίζει ασθενή με τη νόσο Alzheimerκαι άλλες σχετικές έννοιες.

• Σακκά, Π., Ευθυμίου, Α., Ντανάση, Ε., Καρπαθίου, Ν., Βαμβακάρη, Ε., Μαστρογιαννάκης, Τ., Παντελίδου, Σ., & Λάβδας, Μ. (2015). Εγχειρίδιο Για Επαγγελματίες Υγείας : Βασικές ΑρχέςΓια Την Άνοια.

Το διαδίκτυο είναι πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας των ανθρώπων, καθώς στις πλείστες εργασίες καθίσταται ως αναγκαίο εργαλείο αναζήτησης, αλλά και ως το πιο εύκολο και γρήγορο μέσο για τους ανθρώπους να αποκτούν συνεχώς καινούργιες γνώσεις. Με μόνο ένα click, έχεις μπροστά σου έως και 160.000 αποτελέσματα για μία και μόνο αναζήτηση! Από τα άτομα που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο ως πηγή πληροφοριών, δεν λείπουν φυσικά οι φροντιστές των ατόμων που πάσχουν από άνοια, αφού το 54,6%έχουν δηλώσει πως πρόσφατα έχουν ψάξει πληροφορίες για τη νόσο της άνοιας από το διαδίκτυο (Efthymiou et al., 2020)

Ποια τα χαρακτηριστικά των φροντιστών που ψάχνουν περισσότερο στο διαδίκτυο;

Μέσα από έρευνα του 2020, φάνηκε ότι τα άτομα που είναι πιθανότερο να ψάξουν στο διαδίκτυο για πληροφορίες σχετικά με την άνοια είναι γυναίκες, άτομα μικρότερα από 65 ετών, με υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης και είναι εργαζόμενοι. Επίσης, αυτοί που νοιάζονται για το άτομο το οποίο φροντίζουν, φαίνεται ότι ψάχνουν και περισσότερο για να παρέχουν όσο το δυνατόν καλύτερη και αποτελεσματικότερη φροντίδα. Ωστόσο, φαίνεται πως τόσο ο χρόνος που διαθέτει ο φροντιστής, όσο και η εμπειρία που έχει, παίζουν σημαντικό ρόλο στην αναζήτηση μέσω του διαδικτύου. Δηλαδή, αυτοί που έχουν περισσότερο χρόνο ξεκούρασης και αυτοί με τη μικρότερη εμπειρία, τείνουν να ψάχνουν πιο συχνά στο διαδίκτυο για πληροφορίες σχετικά με τη νόσο και την παροχή φροντίδας (Efthymiou et al., 2020)

Αναζήτηση μέσω του διαδικτύου ή επικοινωνία πρόσωπο με πρόσωπο; Τι από τα δύο προτιμούν οι φροντιστές;

Η απάντηση είναι και τα δύο! Κατ’ ακρίβεια οι έρευνες έδειξαν πως τα περισσότερα άτομα που φροντίζουν άτομα με άνοια, θα προτιμούσαν ένα μεικτό τρόπο εκμάθησης, που θα περιείχε τόσο συναντήσεις με φυσική παρουσία με κάποιον επαγγελματία υγείας, όσο και τη δυνατότητα ηλεκτρονικής μάθησης (Efthymiou et al., 2020)

Τι είναι αυτό που ψάχνουν οι φροντιστές όταν αναζητούν στο διαδίκτυο;

Οι πλείστοι από τους φροντιστές που εργάζονται  φαίνεται ότι περνούν τον περισσότερο χρόνο έρευνας στο διαδίκτυο, αναζητώντας πληροφορίες για το πώς να παρέχουν σωστή και καλύτερη φροντίδα. Δεν υπολογίζουν όμως κάτι πολύ σημαντικό, που θα έκανε την αναζήτησή τους αποτελεσματικότερη! Αυτό είναι η επικοινωνία και δικτύωση με άλλους φροντιστές υγείας, η αλληλεπίδραση και η ανταλλαγή σκέψεων και εμπειριών. Φανταστείτε να έχετε τη δυνατότητα να μοιραστείτε αυτά που σας ανησυχούν με άλλους ανθρώπους που μπορεί να έχουν τις ίδιες ανησυχίες και εμπειρίες με εσάς, δυσάρεστες αλλά και ευχάριστες. Να μπορείτε να ανταλλάξετε σκέψεις και ιδέες με σκοπό την καλύτερη φροντίδα των ανθρώπων που αγαπάτε και σας χρειάζονται. Γιατί να θυμάστε πάντα, ότι δεν είστε μόνοι! Υπάρχουν εκεί έξω χιλιάδες φροντιστές με τους οποίους μπορείτε μέσα από τη χρήση του διαδικτύου να έρθετε σε επικοινωνία, να δώσετε και να λάβετε υποστήριξη και χρήσιμες πληροφορίες. Εδώ και δύο χρόνια έχουν δημιουργηθεί ομάδες στα κοινωνικά μέσα (social media) σε Ελλάδα και Κύπρο για τους φροντιστές, όπου μπορούν να επικοινωνούν μεταξύ τους.

Κάντε  και εσείς λοιπόν την αρχή!

Μην ξεχνάτε να φροντίζετε κι τον εαυτό σας!

Εσείς, ως φροντιστές, νοιάζεστε, προστατεύετε, εκπαιδεύετε και φροντίζετε το άτομο που σας χρειάζεται και το κάνετε όσο καλύτερα μπορείτε. Είναι πολύ σημαντικό να νιώθετε και να αισθάνεστε οι ίδιοι καλά για να μπορείτε να προσφέρετε φροντίδα στα άτομα που σας χρειάζονται. Δεν είναι κακό πού και πού να κάνετε ένα διάλειμμα, να βρείτε χρόνο για τον εαυτό σας και να κάνετε πράγματα που αγαπάτε. Είναι εντάξει να λαμβάνετε ψυχολογική υποστήριξη από επαγγελματίες υγείας που είναι πρόθυμοι να σας βοηθήσουν. Το διαδίκτυο σου προσφέρει και αυτή την δυνατότητα. Εκτός δηλαδή από την παροχή πληροφοριών, την υποστήριξη προγραμμάτων με συνομηλίκους ή/και επαγγελματίες, την εκπαίδευση, το διαδίκτυο προσφέρει και τη δυνατότητα ψυχοθεραπείας (Williamsetal, 2019)

Αθηνά Μαυρομμάτη

Φοιτήτρια τμήματος Νοσηλευτικής

Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Efthymiou A, Papastavrou E, Middleton N, Markatou A, Sakka P
How Caregivers of People With Dementia Search for Dementia-Specific Information on the Internet: Survey Study, JMIR Aging 2020;3(1):e15480

Williams KN, Perkhounkova Y, Shaw CA, Hein M, Vidoni ED, Coleman CK. Supporting Family Caregivers With Technology for Dementia Home Care: A Randomized Controlled Trial. Innov Aging. 2019 Oct 16;3(3)

Η άνοια είναι ένα σύνδρομο που χαρακτηρίζεται από έκπτωση των ανώτερων νοητικών λειτουργιών. Η πιο συχνή μορφή άνοιας είναι η νόσος Alzheimer, και αποτελεί το 50-60% του συνόλου των ανοιών. Χαρακτηρίζεται από βαθμιαία απώλεια της πρόσφατης μνήμης, της επεισοδικής μνήμης (ξεχνάει πρόσφατα γεγονότα/επεισόδια), δυσκολία στον προσδιορισμό ομοιοτήτων & διαφορών σε λέξεις και δυσχέρεια στον ορισμό λέξεων ή εννοιών (έκπτωση της αφηρημένης σκέψης), δυσκολία στον προγραμματισμό, στην κρίση, τις διαταραχές του λόγου (αφασία), αδυναμία του ατόμου να κάνει αλληλουχία κινήσεων (απραξία), αδυναμία προσδιορισμού αντικειμένων (αγνωσία), διαταραχές προσανατολισμού στο χώρο, χρόνο και πρόσωπα, μεταβολές στο χαρακτήρα όπως επιθετικότητα, καχυποψία, απάθεια, κατάθλιψη, ακράτεια κ.ά.

Ο επιπολασμός της άνοιας υπολογίζεται να υπερβαίνει τα 45 εκατομμύρια παγκοσμίως (Prince et al., 2015) και προβλέπεται να τριπλασιαστεί μέχρι το 2050 ως αποτέλεσμα αύξησης του προσδόκιμου ζωής (Crous-Bou, Minguillón, Gramunt, & Molinuevo, 2017). Η αιτία της νόσου παραμένει άγνωστη και θεωρείται ότι κάποιες από τις περιπτώσεις προκαλούνται από γενετικούς παράγοντες, άλλες από περιβαλλοντικούς παράγοντες και μερικές από συνδυασμό των παραπάνω. Υπάρχουν αρκετοί παράγοντες κινδύνου ως προς την εμφάνισή της, οι οποίοι χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες, τους τροποποιήσιμους (σακχαρώδης διαβήτης, υπέρταση, σωματικό βάρος, ύπνος, κάπνισμα) και τους μη τροποποιήσιμους (ηλικία, φύλο, γενετικοί παράγοντες) (Κενεβετζίδου et al., 2021).

Ο συνδυασμός της μη φαρμακευτικής πρόληψης, της αλλαγής του τρόπου ζωής μαζί με τη διαχείριση των τροποποιήσιμων παραγόντων κινδύνου, δύναται να συμβάλει σημαντικά στην πρόληψη της νόσου.

Η πρόληψη της άνοιας είναι κυρίως μη φαρμακευτική.

Ξεκινώντας από τη μη φαρμακευτική πρόληψη, παρεμβάσεις που στοχεύουν στην μείωση του κινδύνου για άνοια είναι παρεμβάσεις κυρίως στη διατροφή, στη σωματική δραστηριότητα και νοητική ενδυνάμωση.

Η σωματική άσκηση έχει φανεί να αποτρέπει την γνωστική έκπτωση και να βελτιώνει την γνωστική λειτουργία της μνήμης και μάθησης (Rollandetal., 2008). Η εκπόνηση σωματικής δραστηριότητας μπορεί να οδηγήσει σε μείωση του κινδύνου για νόσος Alzheimerκατά 20 – 65%, ποσοστά που διαφέρουν ανάλογα με τον τύπο και την ένταση της άσκησης (Cheng, 2016).

Η μεσογειακή διατροφή(Me-Di) βασίζεται στην χαμηλή πρόσληψη κορεσμένων λιπαρών οξέων, με ταυτόχρονη υψηλή κατανάλωση ακόρεστων και πολυακόρεστων λιπαρών οξέων, λαχανικών, οσπρίων, φρούτων, ψαριών, πουλερικών και ελαιόλαδου. Φαίνεται να μειώνει τον κίνδυνο γνωστικής έκπτωσης και άνοιας. Η μεσογειακή διατροφή σχετίζεται με βελτίωση στη γνωστική λειτουργία, μείωση του κινδύνου γνωστικής έκπτωσης (Petersson & Philippou, 2016).

Επίσης η δίαιτα Mediterranean-DASH Intervention for Neurodegenerative Delay (MIND) χρησιμοποιείται για την πρόληψη της άνοιας. Βασίζεται σε 10 υγιεινές τροφές (πράσινα λαχανικά, όλα τα άλλα λαχανικά, ξηροί καρποί, φασόλια, μούρα, προϊόντα ολικής αλέσεως, ψάρι, πουλερικά, ελαιόλαδο και κρασί) και στην αποφυγή 5 βλαβερών τροφών (κόκκινο κρέας, βούτυρο και μαργαρίνη, τυριά, γλυκά, τηγανητά ή fastfood) και φαίνεται να μειώνει τον κίνδυνο για ανάπτυξη ήπιας γνωστικής εξασθένησης και την συχνότητα της NA(Cremoninietal., 2019).

Οι δίαιτες MINDκαι Me-Di έχουν συσχετιστεί με χαμηλότερα ποσοστά περιστατικών νόσου Alzheimer (Morris et al., 2016). Επιπλέον, χαμηλά επίπεδα φολικού οξέος μπορεί να αποτελεί παράγοντα κινδύνου για νόσο Alzheimer (Shen & Ji, 2015). H βιταμίνη Α, φαίνεται να συμβάλλει στην πρόληψη της νόσου Alzheimer(Bhaskaretal., 2019). Η Βιταμίνη D δείχνει να βελτιώνει σημαντικά την γνωστική απόδοση (Gangwar & Tiwari, 2015 ) και η Βιταμίνη Ε αναφέρεται να λειτουργεί προστατευτικά και να βοηθάει στην καθυστέρηση της νόσου Alzheimer(Joe & Ringman, 2019).

Επιπρόσθετα, η υψηλή κατανάλωση αλκοόλ ( > 4 ποτά ημερησίως για τους άνδρες και  > 3 ποτά ημερησίως για τις γυναίκες), οδηγεί σε μείωση της γνωστικής απόδοσης (Weissenborn & Duka, 2003), σε αυξημένο κίνδυνο για νόσο Alzheimerκαι επιδείνωση της εξέλιξης της νόσου (Heymann et al., 2016), ενώ η χαμηλή μέχρι μέτρια κατανάλωση αλκοόλ, δείχνει να σχετίζεται με χαμηλότερο κίνδυνο για ΝΑ (Heymann et al., 2016).

Το GingkoBilobaαποτελεί συμπλήρωμα διατροφής που δρα προστατευτικά έναντι της μείωσης της μνημονικής ικανότητας αφού ελαττώνει την συσσώρευση των πεπτιδίων του β-αμυλοειδούς (γονίδιο που συμβάλλει στην εκδήλωση της νόσου Alzheimer) (Mendiola-Precoma, Berumen, Padilla, & Garcia-Alcocer, 2016).

Τέλος, οι γνωστικές και πνευματικές δραστηριότητες, η κοινωνικοποίηση, το υψηλό μορφωτικό επίπεδο και η επαγγελματική σταδιοδρομία έχουν αποδειχτεί ότι μειώνουν τον κίνδυνο γνωστικής έκπτωσης και τον κίνδυνο άνοιας (Stern, 2012). Σύμφωνα με μια έρευνα, το μορφωτικό επίπεδο, η επαγγελματική ενασχόληση, η νοητική επίδοση πριν την εμφάνιση κάποιας εγκεφαλικής διαταραχής και οι ψυχικές δραστηριότητες σε άτομα με άνοια είχαν προστατευτική επίδραση μειώνοντας τον κίνδυνο εμφάνισης άνοιας κατά 46% (των (Valenzuela & Sachdev, 2006).

Οι γνωστικές δραστηριότητες αναψυχής, όπως τα σταυρόλεξα, παιχνίδια με κάρτες, η χρήση του υπολογιστή, τέχνες και κατασκευές, δια βίου μάθηση, ομαδικές συζητήσεις και η μουσική, μειώνουν τον κίνδυνο για άνοια και τον κίνδυνο μελλοντικής γνωστικής διαταραχής (Yates, Ziser, Spector, & Orrell, 2016).

Συμπερασματικά, η άνοια αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες και σημαντικότερες προκλήσεις της δημόσιας υγείας, λόγω της προοδευτικής γήρανσης του πληθυσμού και αύξησης του προσδόκιμου ζωής αλλά κυρίως διότι δεν έχει βρεθεί ακόμη κάποια θεραπεία για τη νόσο. Ο συνδυασμός των μη φαρμακευτικών θεραπειών μαζί με τη διαχείριση των τροποποιήσιμων παραγόντων κινδύνου και η υιοθέτηση υγιεινού τρόπου ζωής (διατροφή, σωματική άσκηση) συμβάλλουν σημαντικά στην πρόληψη της νόσου.

Άννα Elriz

Φοιτήτρια τμήματος Νοσηλευτικής,

Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου

Παραπομπές

VALENZUELA, M., & SACHDEV, P. (2006). Brain reserve and dementia: A systematic review. Psychological Medicine, 36(4), 441-454. doi:10.1017/S0033291705006264

Cheng, S.-T. (2016). Cognitive Reserve and the Prevention of Dementia: the Role of Physical and Cognitive Activities. Current Psychiatry Reports. https://doi.org/10.1007/s11920-016-0721-2

Cremonini, A. L., Caffa, I., Cea, M., Nencioni, A., Odetti, P., & Monacelli, F. (2019). Review Article Nutrients in the Prevention of Alzheimer’s Disease. https://doi.org/10.1155/2019/9874159

Crous-Bou, M., Minguillón, C., Gramunt, N., & Molinuevo, J. L. (2017,). Alzheimer’s disease prevention: From risk factors to early intervention. Alzheimer’s Research and Therapy. BioMed Central Ltd. https://doi.org/10.1186/s13195-017-0297-z

Κενεβετζιδου, Δ., Μπιάγκης, Ν, Ζησιμοπούλου Β, Παπαγεωργίου, Δ (2021). Μέτρα πρόληψης για την αποφυγή ή την επιβράδυνση της νόσου Alzheimer. Το Βήμα του Ασκληπειού, 20(1):12-30

Gangwar, A., & Tiwari, S. (2015). Role of Vitamin-D in the prevention and treatment of Alzheimer ’ s disease Original Article Role of Vitamin-D in the prevention and treatment of Alzheimer ’ s disease. Indian J Physiol Pharmacol, 59(1), 94–99.

Joe E, Ringman J M. Cognitive symptoms of Alzheimer’s disease: clinical management and prevention BMJ 2019; 367 :l6217 doi:10.1136/bmj.l6217

Mendiola-Precoma, J., Berumen, L. C., Padilla, K., & Garcia-Alcocer, G. (2016). Therapies for Prevention and Treatment of Alzheimer’s Disease. BioMed research international, 2016, 2589276. https://doi.org/10.1155/2016/2589276

Morris, M. C., Tangney, C. C., Wang, Y., Sacks, F. M., Bennett, D. A., & Aggarwal, N. T. (2015). MIND diet associated with reduced incidence of Alzheimer’s disease. Alzheimer’s & dementia : the journal of the Alzheimer’s Association, 11(9), 1007–1014. https://doi.org/10.1016/j.jalz.2014.11.009

Das, B. C., Dasgupta, S., & Ray, S. K. (2019). Potential therapeutic roles of retinoids for prevention of neuroinflammation and neurodegeneration in Alzheimer’s disease. Neural regeneration research, 14(11), 1880–1892. https://doi.org/10.4103/1673-5374.259604

Petersson SD, Philippou E. Mediterranean Diet, Cognitive Function, and Dementia: A Systematic Review of the Evidence. Adv Nutr. 2016 Sep 15;7(5):889-904. doi: 10.3945/an.116.012138. PMID: 27633105; PMCID: PMC5015034.

Prince, M., Wimo, A., Guerchet, M., Gemma-Claire, A., Wu, Y.-T., & Prina, M. (2015). World Alzheimer Report 2015: The Global Impact of Dementia – An analysis of prevalence, incidence, cost and trends. Alzheimer’s Disease International, 84. https://doi.org/10.1111/j.0963-7214.2004.00293.x

Shen, L., & Ji, H. F. (2015). Associations between homocysteine, folic acid, vitamin B12 and Alzheimer’s disease: Insights from meta-analyses. Journal of Alzheimer’s Disease, 46(3), 777–790. https://doi.org/10.3233/JAD-150140

Stern, Y. (2012). Cognitive reserve in ageing and Alzheimer’s disease. The Lancet Neurology,11(11), 1006–1012. https://doi.org/10.1016/S1474-4422(12)70191-6

Weissenborn, R., & Duka, T. (2003). Acute alcohol effects on cognitive function in social drinkers: their relationship to drinking habits. Psychopharmacology, 165, 306–312. https://doi.org/10.1007/s00213-002-1281-1

Yates, L. A., Ziser, S., Spector, A., & Orrell, M. (2016). Cognitive leisure activities and future risk of cognitive impairment and dementia: Systematic review and meta-analysis.International Psychogeriatrics, 28(11), 1791–1806. https://doi.org/10.1017/S1041610216001137