Η άνοια είναι ένα σύνδρομο που χαρακτηρίζεται από έκπτωση των ανώτερων νοητικών λειτουργιών. Η πιο συχνή μορφή άνοιας είναι η νόσος Alzheimer, και αποτελεί το 50-60% του συνόλου των ανοιών. Χαρακτηρίζεται από βαθμιαία απώλεια της πρόσφατης μνήμης, της επεισοδικής μνήμης (ξεχνάει πρόσφατα γεγονότα/επεισόδια), δυσκολία στον προσδιορισμό ομοιοτήτων & διαφορών σε λέξεις και δυσχέρεια στον ορισμό λέξεων ή εννοιών (έκπτωση της αφηρημένης σκέψης), δυσκολία στον προγραμματισμό, στην κρίση, τις διαταραχές του λόγου (αφασία), αδυναμία του ατόμου να κάνει αλληλουχία κινήσεων (απραξία), αδυναμία προσδιορισμού αντικειμένων (αγνωσία), διαταραχές προσανατολισμού στο χώρο, χρόνο και πρόσωπα, μεταβολές στο χαρακτήρα όπως επιθετικότητα, καχυποψία, απάθεια, κατάθλιψη, ακράτεια κ.ά.
Ο επιπολασμός της άνοιας υπολογίζεται να υπερβαίνει τα 45 εκατομμύρια παγκοσμίως (Prince et al., 2015) και προβλέπεται να τριπλασιαστεί μέχρι το 2050 ως αποτέλεσμα αύξησης του προσδόκιμου ζωής (Crous-Bou, Minguillón, Gramunt, & Molinuevo, 2017). Η αιτία της νόσου παραμένει άγνωστη και θεωρείται ότι κάποιες από τις περιπτώσεις προκαλούνται από γενετικούς παράγοντες, άλλες από περιβαλλοντικούς παράγοντες και μερικές από συνδυασμό των παραπάνω. Υπάρχουν αρκετοί παράγοντες κινδύνου ως προς την εμφάνισή της, οι οποίοι χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες, τους τροποποιήσιμους (σακχαρώδης διαβήτης, υπέρταση, σωματικό βάρος, ύπνος, κάπνισμα) και τους μη τροποποιήσιμους (ηλικία, φύλο, γενετικοί παράγοντες) (Κενεβετζίδου et al., 2021).
Ο συνδυασμός της μη φαρμακευτικής πρόληψης, της αλλαγής του τρόπου ζωής μαζί με τη διαχείριση των τροποποιήσιμων παραγόντων κινδύνου, δύναται να συμβάλει σημαντικά στην πρόληψη της νόσου.
Η πρόληψη της άνοιας είναι κυρίως μη φαρμακευτική.
Ξεκινώντας από τη μη φαρμακευτική πρόληψη, παρεμβάσεις που στοχεύουν στην μείωση του κινδύνου για άνοια είναι παρεμβάσεις κυρίως στη διατροφή, στη σωματική δραστηριότητα και νοητική ενδυνάμωση.
Η σωματική άσκηση έχει φανεί να αποτρέπει την γνωστική έκπτωση και να βελτιώνει την γνωστική λειτουργία της μνήμης και μάθησης (Rollandetal., 2008). Η εκπόνηση σωματικής δραστηριότητας μπορεί να οδηγήσει σε μείωση του κινδύνου για νόσος Alzheimerκατά 20 – 65%, ποσοστά που διαφέρουν ανάλογα με τον τύπο και την ένταση της άσκησης (Cheng, 2016).
Η μεσογειακή διατροφή(Me-Di) βασίζεται στην χαμηλή πρόσληψη κορεσμένων λιπαρών οξέων, με ταυτόχρονη υψηλή κατανάλωση ακόρεστων και πολυακόρεστων λιπαρών οξέων, λαχανικών, οσπρίων, φρούτων, ψαριών, πουλερικών και ελαιόλαδου. Φαίνεται να μειώνει τον κίνδυνο γνωστικής έκπτωσης και άνοιας. Η μεσογειακή διατροφή σχετίζεται με βελτίωση στη γνωστική λειτουργία, μείωση του κινδύνου γνωστικής έκπτωσης (Petersson & Philippou, 2016).
Επίσης η δίαιτα Mediterranean-DASH Intervention for Neurodegenerative Delay (MIND) χρησιμοποιείται για την πρόληψη της άνοιας. Βασίζεται σε 10 υγιεινές τροφές (πράσινα λαχανικά, όλα τα άλλα λαχανικά, ξηροί καρποί, φασόλια, μούρα, προϊόντα ολικής αλέσεως, ψάρι, πουλερικά, ελαιόλαδο και κρασί) και στην αποφυγή 5 βλαβερών τροφών (κόκκινο κρέας, βούτυρο και μαργαρίνη, τυριά, γλυκά, τηγανητά ή fastfood) και φαίνεται να μειώνει τον κίνδυνο για ανάπτυξη ήπιας γνωστικής εξασθένησης και την συχνότητα της NA(Cremoninietal., 2019).
Οι δίαιτες MINDκαι Me-Di έχουν συσχετιστεί με χαμηλότερα ποσοστά περιστατικών νόσου Alzheimer (Morris et al., 2016). Επιπλέον, χαμηλά επίπεδα φολικού οξέος μπορεί να αποτελεί παράγοντα κινδύνου για νόσο Alzheimer (Shen & Ji, 2015). H βιταμίνη Α, φαίνεται να συμβάλλει στην πρόληψη της νόσου Alzheimer(Bhaskaretal., 2019). Η Βιταμίνη D δείχνει να βελτιώνει σημαντικά την γνωστική απόδοση (Gangwar & Tiwari, 2015 ) και η Βιταμίνη Ε αναφέρεται να λειτουργεί προστατευτικά και να βοηθάει στην καθυστέρηση της νόσου Alzheimer(Joe & Ringman, 2019).
Επιπρόσθετα, η υψηλή κατανάλωση αλκοόλ ( > 4 ποτά ημερησίως για τους άνδρες και > 3 ποτά ημερησίως για τις γυναίκες), οδηγεί σε μείωση της γνωστικής απόδοσης (Weissenborn & Duka, 2003), σε αυξημένο κίνδυνο για νόσο Alzheimerκαι επιδείνωση της εξέλιξης της νόσου (Heymann et al., 2016), ενώ η χαμηλή μέχρι μέτρια κατανάλωση αλκοόλ, δείχνει να σχετίζεται με χαμηλότερο κίνδυνο για ΝΑ (Heymann et al., 2016).
Το GingkoBilobaαποτελεί συμπλήρωμα διατροφής που δρα προστατευτικά έναντι της μείωσης της μνημονικής ικανότητας αφού ελαττώνει την συσσώρευση των πεπτιδίων του β-αμυλοειδούς (γονίδιο που συμβάλλει στην εκδήλωση της νόσου Alzheimer) (Mendiola-Precoma, Berumen, Padilla, & Garcia-Alcocer, 2016).
Τέλος, οι γνωστικές και πνευματικές δραστηριότητες, η κοινωνικοποίηση, το υψηλό μορφωτικό επίπεδο και η επαγγελματική σταδιοδρομία έχουν αποδειχτεί ότι μειώνουν τον κίνδυνο γνωστικής έκπτωσης και τον κίνδυνο άνοιας (Stern, 2012). Σύμφωνα με μια έρευνα, το μορφωτικό επίπεδο, η επαγγελματική ενασχόληση, η νοητική επίδοση πριν την εμφάνιση κάποιας εγκεφαλικής διαταραχής και οι ψυχικές δραστηριότητες σε άτομα με άνοια είχαν προστατευτική επίδραση μειώνοντας τον κίνδυνο εμφάνισης άνοιας κατά 46% (των (Valenzuela & Sachdev, 2006).
Οι γνωστικές δραστηριότητες αναψυχής, όπως τα σταυρόλεξα, παιχνίδια με κάρτες, η χρήση του υπολογιστή, τέχνες και κατασκευές, δια βίου μάθηση, ομαδικές συζητήσεις και η μουσική, μειώνουν τον κίνδυνο για άνοια και τον κίνδυνο μελλοντικής γνωστικής διαταραχής (Yates, Ziser, Spector, & Orrell, 2016).
Συμπερασματικά, η άνοια αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες και σημαντικότερες προκλήσεις της δημόσιας υγείας, λόγω της προοδευτικής γήρανσης του πληθυσμού και αύξησης του προσδόκιμου ζωής αλλά κυρίως διότι δεν έχει βρεθεί ακόμη κάποια θεραπεία για τη νόσο. Ο συνδυασμός των μη φαρμακευτικών θεραπειών μαζί με τη διαχείριση των τροποποιήσιμων παραγόντων κινδύνου και η υιοθέτηση υγιεινού τρόπου ζωής (διατροφή, σωματική άσκηση) συμβάλλουν σημαντικά στην πρόληψη της νόσου.
Άννα Elriz
Φοιτήτρια τμήματος Νοσηλευτικής,
Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου