Παρακολουθούμε καθημερινά στα μέσα ενημέρωσης ανακοινώσεις και δημοσιεύσεις για τις επιπτώσεις που έχει η καραντίνα στην υγείας μας, ψυχική και σωματική. Γιατί όμως είναι τόσο σημαντικό να τις γνωρίζουμε; Σε αυτό το άρθρο θα συζητήσουμε τις συνέπειες ψυχικής υγείας σύμφωνα με προηγούμενες έρευνες πάνω στο θέμα και τη σημασία που έχουν για εμάς.

Ποιες είναι αυτές οι συνέπειες;

Σε μία πρόσφατη ανασκόπηση που δημοσιεύτηκε στο Lancet για την περίοδο περιορισμού λόγω COVID-19 από τους Brooks et al [1], παρουσιάζονται τα αποτελέσματα  24 ερευνών που αφορούσαν σε προηγούμενες περιόδους καραντίνας για τους SARS, Η1Ν1, Ebola και MERS.

Οι ερευνητές διαχώρισαν τα αποτελέσματα των ερευνών σε

• ψυχολογικές επιδράσεις στη διάρκεια και μετά την καραντίνα,
• παράγοντες που προβλέπουν τις ψυχικές συνέπειες της καραντίνας και
• παράγοντες που επηρεάζουν κατά τη διάρκεια και μετά το τέλος της καραντίνας

Άνθρωποι που έχει χρειαστεί να μείνουν σε καραντίνα αναφέρουν ότι βίωσαν συναισθήματα αβεβαιότητας, απομόνωσης και αντιμετώπισαν προβλήματα που συνδέονται με το κοινωνικό τους δίκτυο [2].

• Η αβεβαιότητα αναφέρεται στο φόβο για την υγεία της δική μας και των άλλων, στην απορρύθμιση της καθημερινότητά μας και την αβέβαιη κατάσταση με την πανδημία.
• Η μοναξιά περιλαμβάνει τη βαρεμάρα, την απομάκρυνσή μας από αγαπημένα άτομα, την απόρριψη, το στίγμα και τον έλεγχο που βιώνουμε.
• Τα προβλήματα στους τρόπους αντιμετώπισης που επιλέγουμε συνδέονται με τη δυνατότητες που έχουμε να λάβουμε συναισθηματική στήριξη από άλλους, πληροφόρηση και πρακτική βοήθεια.

Παράγοντες που σχετίζονταν σημαντικά με τις ψυχολογικές συνέπειες της καραντίνας ήταν: η εργασία σε περιβάλλον υψηλού κινδύνου και η διάρκεια της καραντίνας [2]. Ειδικότερα για τους επαγγελματίες υγείας, η καραντίνα συνδεόταν με συμπεριφορές αποφυγής όπως τη μείωση της επικοινωνίας με τους ασθενείς ή αυξημένη άδεια ή μη εμφάνιση στην εργασία και συναισθηματική εξουθένωση [3].

Στην περίπτωση ατόμων που είχαν μπει σε καραντίνα λόγω πιθανής επαφής με κρούσμα SARS το 54% αυτών απέφευγαν ανθρώπους που έβηχαν ή φταρνιζόντουσαν, 26% απέφευγε το συνωστισμό και 21% απέφευγε όλους τους δημόσιους χώρους για εβδομάδες μετά την περίοδο καραντίνας [4].

Ποιοι είναι εκείνοι οι παράγοντες που μπορούν να προβλέψουν πώς θα αντιδράσουμε σε μία περίοδο περιορισμού ή καραντίνας;

Σύμφωνα με την ίδια ανασκόπηση, η νεαρή ηλικία (16-24 έτη), το χαμηλότερο εκπαιδευτικό επίπεδο, το γυναικείο φύλο και οι γονείς με ένα παιδί σε αντίθεση με ζευγάρια χωρίς παιδί φαίνεται να είναι χαρακτηριστικά που συνδέονται με αρνητικές ψυχολογικές επιπτώσεις σε περίοδο καραντίνας. Oι παράγοντες αυτοί αμφισβητούνται μιας και δεν επιβεβαιώνονται πάντα από παρόμοιες έρευνες.Σίγουρα η ύπαρξη ψυχιατρικού ιστορικού είναι ένας παράγοντας που συνδέεται με αρνητικές συνέπειες πιο άμεσα κατά τη διάρκεια του περιορισμού αλλά και μετά [5].

Παράγοντες που επηρεάζουν  τη ψυχική μας υγεία κατά τη διάρκεια της καραντίνας είναι:

• η διάρκεια του περιορισμού,
• ο φόβος της μετάδοσης,
• ο εκνευρισμός
• η βαρεμάρα,
• η έλλειψη προμηθειών και οι οικονομικές δυσκολίες
• η σύγχυση πληροφοριών.

Μετά το τέλος της καραντίνας:οι οικονομικές συνέπειες και το στίγμα φαίνεται να έχουν το μεγαλύτερο ρόλο ως παράγοντες που προκαλούν άγχος.

Γιατί κρίνεται σημαντικό να κατανοήσουμε τις επιδράσεις της καραντίνας και του περιορισμού;  Πώς μπορεί η γνώση των συνεπειών να μας βοηθήσει;

Μία πολύ πιθανή ερμηνεία σε ατομικό επίπεδο είναι ότι η αναγνώριση των πηγών άγχους συνήθως λειτουργεί ευεργετικά, και αποτελεί το πρώτο βήμα για τη διαχείριση των συναισθημάτων που προκύπτουν από το στρες. Η αναγνώριση των πιθανών λόγων και σκέψεων που συνοδεύει το συναίσθημά μας είναι ικανή να μας ανακουφίσει και μας δώσει την ευκαιρία να σκεφτούμε εναλλακτικές σκέψεις και συμπεριφορές. Για παράδειγμα, εάν σκεφτόμαστε συνεχώς «αυτό δεν πρόκειται να περάσει», «είναι σίγουρο ότι θα αρρωστήσω»,«τα πράγματα δε θα βελτιωθούν» μπορεί να μου προκαλεί έντονη ανησυχία, άγχος, θλίψη και φόβο. Η δυνατότητα να σκεφτούμε και να αμφισβητήσουμε αυτές τις σκέψεις δημιουργείται μόλις αναγνωρίσουμε τι σκεφτόμαστε. Τότε μπορούμε να δούμε τις εναλλακτικές σκέψεις όπως για παράδειγμα «προσέχω και τηρώ τις οδηγίες προστασίας άρα δεν είναι τόσο πιθανό να νοσήσω», «υπάρχει συγκεκριμένος χρονικός ορίζοντας του περιορισμού μου», «τα πράγματα έχουν ήδη βελτιωθεί σε σχέση με ένα μήνα νωρίτερα». Ο εναλλακτικός αυτός τρόπος σκέψης μπορεί να με βοηθήσει να αισθανθώ διαφορετικά.

Μία άλλη διάσταση σημαντική για την ενημέρωση αλλά και την έρευνα στο χώρο της ψυχικής υγείας είναι το κοινωνικό επίπεδο και οι νομοθέτες μιας και χρειάζονται κατευθύνσεις την ώρα της κρίσης βασισμένες σε δεδομένα. Η ανάπτυξη δράσεων καθημερινά στο διαδίκτυο από μη κερδοσκοπικές εταιρείες, εκπαιδευτικά ιδρύματα, κρατικούς και άλλους ιδιωτικούς φορείς βοηθούν στην καταπολέμηση συναισθημάτων όπως της μοναξιάς, της βαρεμάρας, και του εκνευρισμού.

Πώς ακόμη μπορούμε να αντιμετωπίσουμε όλους αυτούς τους παράγοντες που επιδρούν στην ψυχική μας υγεία;

Σε αυτές τις προτάσεις χρειάζεται να προστεθεί η σημασία της ύπαρξης οικονομικής ασφάλειας αλλά και της έγκυρης ενημέρωσης. Η οικονομική ασφάλεια είναι ένα θέμα που αφορά τις εκάστοτε κυβερνήσεις και τους τρόπους που την εξασφαλίζουν στους πολίτες σε περιόδους κρίσεις. Όπως αναφέραμε οι παράγοντες που επηρεάζουν την ψυχική υγεία μετά την περίοδο της καραντίνας κατά κύριο λόγο είναι οι οικονομικές συνέπειες οι οποίες σε ορισμένες περιπτώσεις είναι μακροχρόνιες. Σύμφωνα με έρευνα που έγινε σε άτομα που είχαν περιοριστεί λόγω επαφής με πιθανό κρούσμα Ebola, αν και έλαβαν οικονομική βοήθεια, κάποιοι ανέφεραν ότι το ποσό δεν επαρκούσε, ότι το έλαβαν αργά ή δεν κάλυπτε τις ανάγκες τους [6]. Επίσης αναφέρεται στη βιβλιογραφία ότι τα άτομα με χαμηλά εισοδήματα ανέπτυξαν μετατραυματική διαταραχή στρες και καταθλιπτικά συμπτώματα σε μεγαλύτερο βαθμό από άτομα με υψηλότερα εισοδήματα [7].

Ιδιαίτερη σημασία φαίνεται να έχει η υποστήριξη των πολιτών σε όλη τη διάρκεια της περιόδου των περιορισμών: κατά τη διάρκεια της καραντίνας αλλά και μετά από αυτή με την ενίσχυση της δυνατότητας εργασίας από το σπίτι στις περιπτώσεις που αυτό είναι εφικτό ή φαίνεται ότι το άτομο το έχει ανάγκη λόγω αυξημένου φόβου μετάδοσης.

Η περίοδος που διανύουμε αναδεικνύει ακόμη περισσότερο την ανάγκη για ορθή και αντικειμενική ενημέρωση και πρόσβαση στην τεχνολογία. Στην ανασκόπηση που συζητήσαμε, η εκπαίδευση παρουσιάζεται ως παράγοντας που συνδέεται με τις αρνητικές συνέπειες της καραντίνας με τα άτομα με χαμηλότερη μόρφωση να κινδυνεύουν περισσότερο από τις αρνητικές συνέπειες αυτής [5]. Γνωρίζουμε ότι η εκπαίδευση συνδέεται με τη λεγόμενη Εγγραμματοσύνη σε Θέματα με την Υγεία, δηλαδή τη δυνατότητά μας να βρίσκουμε, να αξιολογούμε και να εφαρμόζουμε πληροφορίες σχετικές με την υγεία[8].

Η ενημέρωση και η εκπαίδευση σε θέματα για την Υγεία και στη χρήση της τεχνολογίας  από τις ευάλωτες ομάδες χρειάζεται να αποτελέσει προτεραιότητα για τους αρμόδιους φορείς, και τους επαγγελματίες υγείας .

Αρετή Ευθυμίου,

Ψυχολόγος, PhD

Παραπομπές:

[1]      S.K. Brooks, R.K. Webster, L.E. Smith, L. Woodland, S. Wessely, N. Greenberg, and G.J. Rubin, Rapid Review The psychological impact of quarantine and how to reduce it : rapid review of the evidence, Lancet. 395(2020) 912–920. doi:10.1016/S0140-6736(20)30460-8.

[2]      M.A. Cava, K.E. Fay, H.J. Beanlands, E.A. Mccay, and R. Wignall, The Experience of Quarantine for Individuals Affected by SARS in Toronto, 22(2003) 398–406.

[3]      Z. Marjanovic, E.R. Greenglass, and S. Coffey, The relevance of psychosocial variables and working conditions in predicting nurses ’ coping strategies during the SARS crisis : An online questionnaire survey, 44(2007) 991–998. doi:10.1016/j.ijnurstu.2006.02.012.

[4]      D. Reynolds, J. Garay, S. Deamond, M. Moran, W. Gold, and R. Styra, Understanding , compliance and psychological impact of the SARS quarantine experience, Epidemiol Infect.136(2008) 997–1007. doi:10.1017/S0950268807009156.

[5]      H. Jeong, H.W. Yim, Y. Song, M. Ki, J. Min, J. Cho, and J. Chae, Mental health status of people isolated due to Middle East Respiratory Syndrome, (n.d.) 1–7.

[6]      A. Desclaux, D. Badji, A. Gautier, and K. Sow, Social Science & Medicine Accepted monitoring or endured quarantine ? Ebola contacts ’ perceptions in Senegal, Soc. Sci. Med.178(2017) 38–45. doi:10.1016/j.socscimed.2017.02.009.

[7]      L. Hawryluck, W.L. Gold, S. Robinson, S. Pogorski, S. Galea, and R. Styra, SARS Control and Psychological Effects of Quarantine , 10(2004).

[8]      Β. Κονδύλη, Χ. Μαγουλάς, Ε. Ιωαννίδη, and Δ. Αγραφιώτης, Η Ευρωπαική Έρευνα για την Εγγραμματοσύνη σε Θέματα Υγείας: Ελλάδα, 2012.